Səmyuel
P. Hantinqton
«Foreign
Affairs»,dərgisi, 1993-cü ilin yayı
İngiliscədən
Azərbaycan türkcəsinə
çevirəni
Niyazi Mehdidir
QARŞIDAN
GƏLƏN KONFLİKTİN MODELİ
Dünya
siyasəti yeni fazaya girməkdədir. İntellektuallar isə üstümüzə onun gələcəkdə
hansı qiyafədə olması haqqında gümanlar yağdırırlar: tarixin sonu,
millət-dövlətlərinin ənənəvi rəqabətə qayıtması, müxtəlif yönlərə -
tayfaçılığa, qlobalizmə və s. aparan tendensiyaların basqısı altında
millət-dövlətlərin böhrana düşməsi. Bu sadalananların hərəsi yaranan
gerçəkliyin yalnız bir yönünü tuta bilir. Ancaq onların hamısı əsas nöqtəni,
əslində, problemin mərkəzindəki aspekti tuta bilmirlər.
Mənim
gümanım isə belədir: yeni yaranan dünyada indən belə konfliktlərin başlıca
qaynağı nə ideologiya olacaq, nə də iqtisadiyyat. İnsanlığın önəmli sərhədlərlə
bölünməsi və konfliktlərin başlıca qaynaqları mədəniyyətdən gələcək. Düzdür,
millət-dövlətləri beynəlxalq aləmdə çox güclü tərəflər kimi qalacaqlar, ancaq
qlobal siyasətin prinsipial konfliktləri başqa-başqa sivilizasiyalara aid olan
millətlər, qrupları arasında baş verəcək. Sivilizasiyaların toqquşması dünya
siyasətinin başlıca amili olacaq. Sivilizasiyalar arasından keçən çatlar
gələcək cəbhələri ayıracaq cızıqlardır.
Çağdaş
dünyanda konfliktlərin gəlişməsinin axırıncı fazası sivilizasiyalar arasındakı
konfliktdir. Vestfal Barışının doğurduğu çağdaş beynəlxalq sistemin yarandığı
vaxtdan bu yana keçən yüz əlli ildə Qərb dünyasının konfliktləri başlıca olaraq
krallar, imperatorlar, mütləq və konstitusiyalı monarxlar arasında baş verirdi.
Bununla onlar öz bürokratik aparatlarını genişləndirməyə, ordularını
gücləndirməyə, iqtisadiyyatlarını artırmağa çalışırdılar və ən əsası isə odur
ki, idarələri altında olan əraziləri genişləndirməyə can atırdılar. Bu prosesdə
millət-dövlətləri yarandı. Fransız İnqilabından sonra isə millətlər arasında
başlıca konflikt cızıqları daha çox krallar arasından yox, uluslar (millətlər)
arasından keçdi. R. R. Palmerin yazdığı kimi «1793-də kralların savaşı
| 
